Astım nedir?
Astımlı kişilerin akciğerlerindeki hava boruları (bronşlar) hassastır. Bu kişiler belirli tetikleyici faktörlere maruz kaldıklarında, hava boruları nefes almalarını güçleştirecek şekilde daralır.Hava borularının daralmasına neden olan başlıca iki faktör vardır:
1.Hava borularının iç yüzeyi kızarır ve şişer (iltihap) ve fazladan balgam (mukus - yapışkan bir sıvı) salgılanabilir.
2.Hava borularının etrafındaki kaslar kasılır (bronş lümeninin daralması).
Kişiler de neden astım hastalığı oluşur?
Astımın nedenleri tam olarak bilinmemektedir. Ancak, astım, egzema ya da saman nezlesi gibi hastalıklarda çoğunlukla kalıtsal yatkınlık gözlenmektedir. Astım hastalığı herhangi bir yaşta başlayabilir ve zamanla değişebilir. Hamilelik döneminde sigara içen annelerin çocuklarında ve erken çocukluk döneminde sigara dumanına maruz kalan çocuklarda astım hastalığının gelişme riski yüksektir.
Astımın başlıca belirtileri nelerdir?
- Hırıltılı solunum - soluk alıp verirken kulak tırmalayıcı bir ses ya da ıslık sesi çıkarma
- Göğüste sıkışma hissi
- Nefes darlığı
- Öksürük
Astım belirtileri kişiden kişiye farklılık gösterir. Bazı kişilerde bu belirtilerin tümü görülmesine karşın, bazılarında yalnızca hırıltılı solunum veya öksürük görülebilir.
Astım belirtilerini tetikleyen faktörler nelerdir?
Astım belirtilerini tetikleyen faktörler de kişiden kişiye değişebilir. En yaygın tetikleyici faktörler şunlardır:
- Soğuk algınlığı ve grip (özellikle çocuklarda)
- Egzersiz (bu denetlenebilir)
- Polenler, küf ve çimenler
- Hayvan tüyleri ve deri kalıntıları
- Ev tozlarındaki mikro organizmalar
- Sigara dumanı
- Isı ve hava durumundaki değişiklikler
- Belirli ilaçlar (sözgelimi; aspirin ve bazı tansiyon ilaçları)
- Bazı yiyecekler ve yiyeceklerin içindeki katkı, tatlandırıcı ve renk verici maddeler
- Bazı meslekler
- Bazı duygusal durumlar (sözgelimi; stres)
Bazı kişilerde astımı tetikleyen faktörleri belirlemek zor olabilir! Bu konuda ayrıntılı bilgi içi doktorunuza başvurunuz.
Astım tedavi edilebilir mi?
Astım tedavi edilemez, ancak denetlenebilir. Bu bağlamda, astımlı birçok kişi astım belirtileri göstermeden günlük faaliyetlerini sürdürebilir. Astımın iyi bir şekilde denetlenmesi, aktif ve sağlıklı bir yaşam sürdürmenize olanak sağlar.
Astımın iyi bir şekilde denetlenmesi aşağıda belirtilenleri gerektirir:
1.Astım ilaçlarını talimatlara uygun bir şekilde kullanma
2.Astımı izleme
3.Aktif ve sağlıklı bir yaşam sürdürme
4.Mümkün olan her zaman tetikleyici faktörlerden kaçınma
5.Yazılı bir astım eylem planı edinme
6.Düzenli olarak doktora gitme
Bunların her biri bir sonraki bölümde daha ayrıntılı bir şekilde açıklanacaktır.
Astım İlaçlarını Kullanma
Astımı denetlemenin en iyi yöntemi ilaçları talimatlara uygun bir şekilde kullanmaktır.
Başlıca üç tip astım ilacı vardır:
i) Koruyucu İlaçlar Solunumla içe çekilen ilaçlar
(astım spreyleri/inhalers): Becloforte*, Becotide*,
Flixotide, Intal, Intal Forte, Pulmicort, Qvar ve Tilade
Tablet: Singulair
Kurtarıcı tablet ya da şuruplar: Prednisone,
Prednisolone, Redipred, Predmix
Bu ilaçlar hava borularının hassasiyetini azaltır ve astımlı kişilerin sağlıklı olmalarını sağlar. Bu ilaçlar hava borularının hassasiyetini azaltır ve astımlı kişilerin sağlıklı olmalarını sağlar. Koruyucu ilaçlar hava borularının iç yüzeylerindeki kızarıklık ve şişliği azaltır ve mukusu kurutur. Bu ilaçlar kişinin birkaç hafta içinde kendisini iyi hissetmesini sağlar. İlaçların kutuları normal olarak kahverengi, turuncu, sarı veya beyaz renktedir.
Kişi kendisini iyi hissetse bile, koruyucu ilaçların genellikle her gün alınması gerekir. Doktorunuz tarafından önerilmediği sürece koruyucu ilaçları almayı bırakmayınız.
Astımınızı denetleyememeniz durumunda, doktorunuz, sizi kısa sürede iyileştirecek ve Prednisone/Prednisolone tabletleri ya da Redipred/Predmix şurubundan oluşan kısa süreli (2-14 gün) bir tedavi uygulayabilir. Bunlar ayrıca “kurtarıcı ilaçlar” olarak da bilinmektedir.
Birleşik ilaçlar: Seretide
Bu ilaçlar, bir astım spreyinde birlikte alınan bir koruyucu ve bir belirti denetleyici ilacın bileşimidir. Seretide (kutusu mor renkli), Flixotide (koruyucu) ve Serevent (belirti denetleyici) ilaçlarının bir bileşimidir.
ii) Rahatlatıcı İlaçlar
Solunumla içe çekilen ilaçlar (astım spreyleri/inhalers):
Airomir, Asmol, Bricanyl, Epaq ve Ventolin
Bu ilaçlar astım belirtilerini (hırıltılı soluma, göğüste
sıkışma hissi, nefes darlığı ve öksürük) birkaç dakika
içinde azaltır. Rahatlatıcı ilaçlar, hava borularının
etrafındaki kasları gevşetir ve böylece hava boruları
genişler ve kişi daha rahat nefes alır. İlaçların kutuları
genellikle mavi renklidir. Mavi renkli rahatlatıcı astım
spreyinizi her zaman yanınızda taşımanız gerekir. Mavi
renkli astım spreyleri astımın ilk yardım tedavisinde çok
önemlidir.
Astım belirtilerini (egzersiz öncesi belirtilerin dışında) ortadan kaldırmak için mavi renkli rahatlatıcıyı haftada 3-4 defadan daha fazla kullanma gereksinimi astımınızın iyi denetlenmediğinin bir işareti olabilir. Bu konuyu doktorunuza danışmanız gerekir.
Atrovent, bazen yukarıda belirtilen mavi rahatlatıcı ilaçlardan birisiyle kullanılan farklı tür rahatlatıcı bir ilaçtır.
iii) Belirtileri Denetleyici İlaçlar
Solunumla içe çekilen ilaçlar (astım spreyleri/inhalers):
Foradile, Oxis ve Serevent
Belirtileri denetleyici ilaçlar (ayrıca uzun-etkili rahatlatıcılar olarak da adlandırılır) hava borularının etrafındaki kasların 12 saate kadar gevşek kalmasında yardımcı olur. Bu ilaçlar, normal olarak astımın ilk yardım tedavisinde kullanılmazlar. Normal solunumla içe çekilen kortikosteroidli koruyucu ilaçlar (Becloforte, Becotide, Flixotide, Pulmicort ya da Qvar) kullanmalarına rağmen astım belirtileri geçmeyen kişilere belirtileri denetleyici bir ilaç verilebilir. Çocuğunuzda astım varsa, kendisi için hangi ilacın en iyi olabileceği konusunda doktorunuza danışınız. Astım her çocukta farklı seyreden bir hastalıktır. Bu nedenle, doktorunuz çocuğunuz için en uygun ilacı yazacaktır.
Astım hastalığının izlenmesi
Astım belirtileri günlüğüBu, 7 yaş altındaki çocuklarda görülen astımın izlenmesinde tercih edilen bir yöntemdir. Çocuklarda görülen astım çoğunlukla mevsimseldir ve birçok çocuk yalnızca kış mevsimi sırasında tedaviye ihtiyaç duyar. Büyüme ve gelişme az ya da fazla tedavinin her ikisinden de etkilenebildiğinden, astımlı çocukların büyüme ve gelişmelerinin izlenmesi gerekir. Normal astım belirtileri gösteren tüm çocukların yazılı bir astım planlarının olması gerekir.
Maksimum soluk ölçümlerini kayıt etme
Maksimum soluk ölçümleri hava yollarınızın geniş ya
da dar olduğunu göstermektedir. Astım belirtilerinin
artması ya da maksimum soluk ölçüm değerlerindeki
düşüş astımınızın kötüleştiğini göstermektedir. Böyle bir
durumda yazılı bir astım eylem planının yararı
olacaktır.
Egzersiz yapma ya da aktif olma
Egzersiz sizi zinde ve sağlıklı tutar. Astımlı birçok kişi, düzenli olarak egzersiz yapmanın belirtilerin şiddetini ve oluşma sıklığını azalttığını belirtmektedir. Egzersizin astımınızı tetiklemesi durumunda, doktorunuzdan, egzersiz kaynaklı astım hastalığının (EIA) denetimine ilişkin bilgi alınız. EIA’nın tam olarak denetlenmesi halinde, her türlü egzersizi yapabilecek ve spor veya etkinliğe katılabileceksiniz (SCUBA hariç).
Tetikleyici faktörlerden kaçınma
Egzersizin dışında, astımınızı kötüleştiren tetikleyici faktörlerden kaçınmaya çalışınız. Hava durumundaki değişiklikler ve soğuk algınlığı ya da grip gibi bazı tetikleyici faktörlerden kaçınmak olası değildir. Bu durumda yardımcı olması için doktorunuzdan, yazılı bir astım eylem planı hazırlamasını isteyiniz.
Yazılı astım eylem planları
Doktorunuzdan yazılı bir astım eylem planı hazırlamasını isteyiniz. Bu plan aşağıda belirtilenleri kapsayacaktır:
- Sağlıklı olduğunuzda hangi ilaçların alınacağı
- Astım belirtilerinin arttığının nasıl anlaşılacağı
- Astım krizinin kötüleşmesi durumunda yapılacaklar
- Ne zaman tıbbi yardım alınacağı
Astımı denetleme
Sağlıklı kalmak için en az 6 ayda bir doktora gidiniz. Yazılı astım planınız her ziyarette yeniden gözden geçirilmelidir. Astım hastalığınızı denetlemeniz gerektiğini unutmayınız.
Astım krizini tanıma
Astım krizinin gelişmesi birkaç dakikadan birkaç güne kadar sürebilir. Astım krizi sırasında göğüsteki sıkışma hissi, öksürük, hırıltılı solunum ve nefes darlığı çok kısa bir sürede kötüleşebilir. Böyle bir durumda, aşağıda ayrıntılı bir şekilde açıklanan dört aşamalı Astım İlk Yardım Planı’nı uygulayınız.
Bununla beraber, sizde (ya da bakım sağladığınız herhangi bir kişide) ağır bir astım krizinin herhangi bir belirtisinin görülmesi durumunda, derhal bir ambulans çağırınız ve ambulansı beklerken ‘Astım İlk Yardım Planı’nı uygulayınız.
Ağır bir astım krizinin belirtileri şunlardır:- Nefes darlığı
- Göğüste şiddetli şıkışma hissi
- Her bir soluk alışta bir ya da iki kelimeden fazla konuşamamak
- Stresli ve kaygılı olmak
- Mavi rahatlatıcı ilacı (Airomir, Asmol, Bricanyl, Epaq ya da Ventolin) kullandıktan sonra çok az ya da hiç bir iyileşme görülmemesi
- Boğaz ve kaburga kaslarının ‘içeri doğru çekilmesi’
- Dudakların etrafının morarması (derinin renginin değişmesi durumunda bunu fark etmek zor olabilir)
- Solgunluk ve terleme.
Küçük çocuklarda, yukarıdaki belirtilerin yanı sıra, huzursuzluk, yatıştırılmalarında güçlük ve nefes darlığı nedeniyle yeme ve içme sorunları da görülmektedir. Çocuklarda ayrıca, şiddetli öksürük ve kusma da olabilir.
Bir astım krizinin belirtileri kişiden kişiye değişmektedir. Bu nedenle, astımlı bir kişide ağır bir kriz sırasında bu belirtilerin tümü görülmeyebilir.
ASTIM İLK YARDIM PLANI
1 Kişiyi dik oturtunuz ve kendisine telkinde bulununuz. Kişinin yanından ayrılmayınız.
2 Gecikmeden rahatlatıcı bir ilaçtan (Airomir, Asmol, Bricanyl, Epaq ya da Ventolin) 4 defa sıkınız. İlaç en iyi şekilde bir ‘spacer’ aygıtıyla* bir defada bir kez sıkmayla verilmektedir. Kişiye, ilacı her sıkışınızın ardından ‘spacer’den 4 soluk almasını söyleyiniz.
3 4 dakika bekleyiniz.
4 Çok az ya da hiç bir iyileşme görülmemesi halinde, 2. ve 3. aşamaları tekrarlayınız. Eğer hala çok az ya da hiç bir iyileşme olmazsa, derhal bir ambulans çağırınız.
*Bir ‘spacer’in olmaması durumunda, yalnızca astım spreyini kullanınız.
